Fitoöstrojenler, bitkilerde ve bitki bazlı yiyeceklerde bulunan doğal bir bileşiktir. Yenildiğinde, kişinin vücudu tarafından üretilen östrojenle aynı şekilde etkileyebilir. Bu sayede pek çok etki ortaya çıkarır.
Pek çok yararı olan fitoösrojenlerin; ne olduğu, nasıl etki ettiği, yararları, yan etkileri ve hangi besinlerin fitoöstrojen içeriğe sahip olduğu bu yazıda detaylarıyla beraber bulunmaktadır.
| İçindekiler: |
Fitoöstrojenler, bitkilerde doğal olarak bulunan bileşiklerdir. Pek çok bitkisel gıdada bulunmaktadır. Bazı meyveleri, sebzeleri, baklagilleri ve tahılları yerseniz diyetiniz içerisinden fitoöstrojenler alırsınız. Fitoöstrojenleri yediğinizde, vücudumuz kendi östrojenimizi üretmiş gibi tepki verir.
Fito kelimesi Yunanca bir kelimedir ve “bitki” anlamına gelmektedir. Östrojen ise, hem kadınlarda hem de erkeklerde bulunan bir hormondur. Kadınların adet döngüsünü düzenleyen asıl hormondur.
Östrojen hormonu, kadın vücudunun ana hormonudur. Göğüslerin büyümesine, koltuk altı ve kasık kıllarının gelişmesine, kadınsı vücut yapısının oluşmasına etki eder. Adet döngüsünde ve üreme fonksiyonlarında önemlidir.
| Bir insan fitoöstrojen içeren bitkisel yiyecekleri yediğinde, vücudu tarafından üretilen östrojene benzer bir etki oluşur. Yani, vücudu dışarıdan besinlerle östrojen almış gibi olur. Bu nedenle fitoöstrojenler diyet östrojenleri olarak bilinir. |
Fitoöstrojen içerek bazı yiyecekler şunlardır:
- Sebzeler
- Meyveler
- Bazı tahıllı gıdalar
- Bakliyatlar
Dışarıdan haplar ile fitoöstrojen takviyeleri bulunmaktadır, ancak doğal gıdalardan fitoöstrojenleri almak daha iyi bir seçimdir.
Fitoöstrojenler, östrojeni taklit eder. Fitoöstrojenlerin içerisinde bulunan bileşiklerin kimyasal yapısı östrojeninkine çok benzer.
Fitoöstrojenler vücuda girdiğinde, vücuttaki östrojen reseptörleri onlara östrojenmiş gibi davranır. Bu yüzden hormon sistemi üzerine etki ederler.
Fitoöstrojenler, östrojen reseptörlerine vücut tarafından üretilen östrojenler kadar sıkı bağlanamaz. Dolayısıyla etkileri daha zayıftır. Yine de, doğal hormon replasman tedavisi şeklinde görev yaparlar.
Fitoöstrojenler, menopoza giren kadınlarda hormonal dengeyi sağlamak için faydalı olabilir. Bir kadının menopoza girmeden önceki perimenopoz olarak adlandırılan dönemde, vücudundaki hormon seviyeleri dalgalı şekilde seyreder.
Perimenopoz, genellikle 40 yaşından sonra başlar ve menopoza kadar devam eder. Perimenopozun belirtileri şunlardır:
|
Bu belirtiler çoğunlukla rahatsız edicidir. Bazı kadınlar bu belirtileri kontrol altına alabilmek için hormon replasman tedavisi kullanır.
Fitoöstrojenler, hormon replasman tedavilerinde kullanılan sentetik östrojene doğal bir alternatiftir. Fitoöstrojenlerin pek çok ek faydası bilinmektedir. Potansiyel faydaları şunlardır:
1. Sıcak basmalarını azaltmak
Fitoöstrojenler, perimenopoz ve menopoz dönemindeki rahatsız edici sıcak basmalarını hafifletebilir. 2014 yılında yapılan bir çalışmaya(1) göre, fitoöstrojenlerin herhangi bir ciddi yan etkisi olmaksızın kadınlarda sıcak basma sıklığını azalttığı bulunmuştur.
2. Osteoporozun önlenmesi
Menopozda görülen östrojen eksikliği nedeniyle kemik sağlığı etkilenebilir ve osteoporoz gibi rahatsızlıklara neden olabilir. Hormon replasman tedavisi bu durumun düzelmesine yardımcı olabilir ve kemik gücünü arttırabilir.
2011 yılında yapılan bir çalışmaya(2) göre, fitoöstrojenlerin osteoporozun önlenmesinde etkili olabileceği saptanmıştır. Osteoporoz için doğal bir alternatif olabileceği düşünülüyor.
3. Adet sorunları ile mücadele
Bir kadının östrojen düzeyleri azaldığında, ruh hali ve enerjisi etkilenebilir. Bunlarla beraber adet döngüsünde bozulmalar yaşanabilir. Adet döngüsünün daha düzenli işleyebilmesi için fitoöstrojenlerin kullanılabileceği sanılıyor.
4. Akne (sivilce) tedavisi
Kadınlarda sivilce oluştuğuna, bu duruma neden olan durum vücutlarındaki erkek hormonlarında (androjenler) bir artıştan kaynaklanmış olabilir. Fitoöstrojen besinler, hormon seviyelerini yeniden dengeleyerek sivilce ile mücadeleye yardımcı olabilir.
2017 yılında yapılan bir çalışma(3) bu teoriyi desteklemektedir. Ancak fitoöstrojenlerin etkili bir akne tedavisi olup olmadığı konusunda ek çalışmalara ihtiyaç vardır.
5. Meme kanseri ile mücadele
Fitoöstrojenlerin, meme kanseri gibi pek çok hormonal kanser ile mücadelede faydalı olabileceği söylenmektedir. 2009 yılında yapılan bir çalışmaya(4) göre, soya gıdaları ile beslenmenin meme kanseri olan kadınlarda ölüm ve nüks riskini azalttığı tespit edilmiştir.
2015 yılında yapılan diğer bir çalışmada(5), fitoöstrojenlerin meme kanseri hücrelerinin büyümesini azalttığı gözlenmiştir.
Fitoöstrojen gıdaların, kanserin önlenmesinde ve tedavisinde rol oynayabileceği konusunda daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Her kanser türü için uygun besinler değildir. Fitoöstrojen almayı düşünen tüm hastalar, öncelikle doktorları ile görüşmelidir.
6. Kalp sağlığını geliştirme
Fitoöstrojenlerin kalp sağlığını destekleyebileceği düşünülmektedir. 2016 yılında yapılan bir çalışmaya(6) göre, postmenopozal kadınlardan kalp sağlığını iyi yönde etkiledikleri tespit edilmiştir.
Fitoöstrojenlerin, hormon replasman tedavisinde kullanılan sentetik östrojene benzer faydalar sağlayabildiği bilinmektedir. Ancak bu durum fitoöstrojenlerin tamamen güvenli oldukları anlamına gelmemektedir. Bilinen riskler şunlardır:
|
Bitkisel gıdalarla beslenmenin sağlıklı olduğuna inanılmaktadır ve birçok bitkisel gıdada fitoöstrojenler vardır. Fitoöstrojen de dahil olmak üzere, herhangi bir takviye almadan önce mutlaka bir doktor ile görüşülmelidir.
Keten tohumu, soya, fasulye gibi gıdalar fitoöstrojenler içermektedir.
Aşağıdaki yiyecek grupları fitoöstrojenler bakımından oldukça zengindir:
Kuruyemiş ve Tohumlar
- Keten tohumu
- Ay çekirdeği
- Susam taneleri
- Badem
- Ceviz
- Fındık
Meyveler
- Elma
- Havuç
- Nar
- Çilek
- Üzüm
- Yaban mersini
Sebzeler
- Yer elması
- Mercimek
- Yonca filizi
- Fasulye
- Lahana
Soya Ürünleri
- Soya fasulyesi
- Soya peyniri
- Tempeh
- Miso çorbası
- Miso ezmesi
Otlar
- Kırmızı yonca
- Meyan kökü
- Şerbetçi otu
İçecekler
- Kahve
- Bira
- Kırmızı şarap
- Zeytin yağı
- Yasemin yağı
Taneli Gıdalar
- Yulaf
- Arpa
- Buğday tohumu
Fitoöstrojenler, vücuttaki östrojeni taklit eden bitki bazlı bileşiklerdir. Östrojen eksikliğinin yol açtığı semptom ve durumlarla mücadelede faydalı oldukları görülmüştür. Menopoz öncesi ve menopoz sonrası kadınlarda özellikle faydalı olabilir.
Fitoöstrojenlerin kanserle mücadelede önemli rol oynayabileceği öne sürülmektedir. Ancak bunu anlamak için çok daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Yüksek seviyede fitoöstrojen besinlerin tüketilmesinin ne tür risklere yol açabileceği tam olarak anlaşılamamıştır. Sentetik östrojenden daha güvenli gibi görünseler de, durum böyle olmayabilir. Bitkisel bir ilaç almadan önce doktorunuzla konuşun.
Kaynaklar:
- (1) http://www.tandfonline.com/doi/full/10.3109/13697137.2014.966241
- (2) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3276006/
- (3) http://www.mdpi.com/1422-0067/18/5/1070/html
- (4) https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/185034
- (5) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26483970
- (6) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26561070
