Psikoz, gerçek dünya ile iletişim kaybı anlamına gelir. Başlı başına bir hastalık değil de, bir dizi akıl hastalığının belirtisidir. Psikozda gerçeklik algısı bozulur, halüsinasyonlar ve hezeyanlar ortaya çıkar.
Psikoz, pek çok psikiyatrik hastalık ile birlikte görülmektedir. Bu yazıda psikozun ne olduğunu, nedenlerini, çeşitlerini, belirtilerini ve tedavisini detaylarıyla beraber bulabilirsiniz.
| İçindekiler: |
Psikoz, gerçeklik algısının bozulması ile karakterize bir hastalıktır. Ciddi derecelere ulaşmış zihinsel hastalıkların bir belirtisidir. Psikoza sahip insanlarda halüsinasyonlar ve hezeyanyanlar (sanrı) olabilir.
Halüsinasyon, gerçek bir uyarıcı olmadığı halde meydana gelen duyusal deneyimlerdir. İşitsel halüsinasyonu olan bir kişi, ortada bir uyarıcı olmadığı halde çeşitli sesler duyabilir. Görsel halüsinasyonu olan bir kişi, aslında ortada uyarıcı olmadığı halde önünde bir şeyler görebilir.
Hezeyan, gerçek kanıtlara aykırı şekilde ortaya çıkan düşüncelerdir ve sanrı olarak da bilinir. Takip edilme, aldatılmış olma gibi çeşitli sanrılar oluşabilir. Bu hastalarda, sosyal yaşamdan uzak durma ve işlev kaybı görülebilir.
Psikoza bağlı belirtileri yaşamak korkutucu olabilir. Bu hastalarda bazen saldırganlık görülebilir, çevrelerine zarar verebilirler. Psikoz önemli bir tıbbi durumdur ve en kısa sürede sağlık kuruluşlarına başvurmalısınız.
Bir psikoz hastası, neyin gerçek neyin gerçek dışı olduğu arasındaki farkı anlayamaz. Konuşmasında değişiklikler ortaya çıkar ve davranışlar düzensizleşir.
| Psikoza benzeyen bazı durumlar, altta yatan kısa süreli değişikliklere bağlı olarak gelişebilir. Depresyon, anksiyete ve uyku problemleri olan hastalarda, kısa süreli halüsinasyonlar ve hezeyanlar görülebilir. |
Psikoza yol açan çeşitli uyarıcılar vardır. Bu uyarıcılara karşı tepki verdiğiniz için farklı davranışlar ortaya koyarsınız. İş ve okul hayatınız etkilenebilir, sosyal ortamlardan kendinizi soyutlayabilirsiniz.
Gerçeklik algınız normale döndüğünde kendinizi paranoyak hissedebilirsiniz. Gerçeklik algınız kaybolduğunda ise halüsinasyonlar ve sanrılar yaşayabilirsiniz.
Psikoz, gizemini koruyan hastalıklardan biridir. Tam olarak neyin psikoza yol açtığı bilinmemektedir, ancak pek çok teori geliştirilmiştir. Bazı insanların psikoz geliştirmeye karşı biyolojik yatkınlığının olduğu sanılmaktadır.
Psikoz oluşumuna yol açtığı düşünülen bazı hastalıklar şunlardır:
- Parkinson hastalığı
- Huntington hastalığı
- Kromozomal anomaliler
- Beyin kanserleri
- Beyin kistleri
- Alzheimer hastalığı
- HIV, AIDS
- Sifiliz
- Çeşitli beyin enfeksiyonları
- Bazı epilepsi çeşitleri
- Stroke (inme)
Hastalıklar dışındaki bazı nedenlerinde psikozun oluşumuna neden olduğu düşünülmektedir. Bu nedenler şunlardır:
|
|
Psikoz oluşumuna sebep olabilecek veya oluşumu için risk oluşturabilecek pek çok neden bulunmaktadır. Genetik olarak yatkın olmak ise bu nedenler arasında önemli bir yere sahiptir.
Ebeveynleri veya kardeşleri arasında psikotik bir hastalığa sahip olan bireylerde, psikoz gelişme riski daha yüksektir. Bir genetik mutasyon olan 22q11.2 delesyonu sendromunun psikotik bozukluklar üzerine etkisi olduğu bulunmuştur.
Psikoz, birçok alt türe ayrılarak incelenen bir rahatsızlıktır. Bunlardan bazıları organik nedenler sonucunda ortaya çıkarken bazılarının ortaya nasıl çıktığı bilinmemektedir.
Psikoz çeşitleri şunlardır:
- Şizofrenik bozukluk
- Şizoaffektif bozukluk
- Şizofreniform bozukluk
- Paranoid (delüzyonel) bozukluk
- Kısa psikotik bozukluk
- İlaca bağlı psikotik bozukluk
- Uyuşturucu veya alkol nedenli bozukluk
- Organik psikotik bozukluk
- Paylaşılmış paranoid bozukluk
- Postpartum psikotik bozukluk
- Genel tıbbi koşullara bağlı psikoz
- Bipolar bozukluk
- Sanrısal bozukluklar
Psikozun belirtileri, kişiden kişiye ve dönemden döneme değişiklikler gösterebilmektedir. Psikoz belirtileri genel hatlarıyla şunlardır:
- Bellek ve konsantrasyon problemleri
- Depresif duygudurum hali
- Uyuyamamak veya çok fazla uyumak
- Sosyal ortamlardan uzak durma
- Aile ve arkadaşlar ile iletişimin azalması
- Anksiyete (kaygı) ve şüpheler
- Hezeyanlar (sanrı)
- Halüsinasyonlar
- Konuşma düzensizliği ve anlamsız konuşmalar
- İntihar düşüncesi ve intihar denemeleri
- Sonradan ortaya çıkan alışılmadık davranışlar
- Uygun olmayan ortamlarda tuhaf davranışlar
Bu belirtiler psikozda ve psikoz çeşitlerinde görülen ortak belirtilerden bazılarıdır. Bu belirtiler dışında bir de psikozun erken belirtileri vardır.
Psikozu işaret eden erken belirtiler şunlardır:
| Psikozu İşaret Eden Erken Belirtiler | Belirtinin Hastada Ortaya Çıkardığı His ve Durumlar |
| Huy ve karakter değişiklikleri |
|
| Duygu değişiklikleri |
|
| İşlev değişiklikleri |
|
| Sosyal yaşam değişiklikleri |
|
| İlgi alanı değişiklikleri |
|
| Algı değişiklikleri |
|
Psikoz, psikiyatrik bir hastalıktır ve önemli sonuçlara yol açabilir. Bu yüzden erkenden teşhis edilmeli ve tedavisine başlanmalıdır. Tanı ve tedavi için sağlık kuruluşlarına başvurmalısınız.
Doktorunuz, psikiyatrik değerlendirmenizi yaptıktan sonra psikoz teşhisi koyabilir. Davranışlarınız ve düşünceleriniz için sizlere bazı sorular soracaktır.
Organik sebepli psikozları ortaya çıkarmak için muayeneler, kan testleri ve görüntülemeler yapmanızı isteyebilir.
Erişkin yaşlarda psikoz tanısı koymak kolay olsa da, gençlerde ve çocuklarda psikoz tanısı koymak zordur. Çocukların hayali arkadaşları vardır ve onlarla konuşurlar. Çocuğunuzdaki davranış değişikliklerini detaylıca açıklayarak doktorunuza yardımcı olabilirsiniz.
Psikozun ortaya çıkışından sonra, en erken vakitte tedavisine başlanması oldukça önemlidir. Hastanın günlük aktiviteleri ve işlevselliği etkilenmeden tedaviye başlanmalıdır.
Psikoz tedavisi için uygulanabilecek tedaviler şunlardır:
Sakinleştirme
Psikozun akut atağı esnasında, hastalar tedirgin veya saldırgan olabilir. Kendilerine veya çevrelerine zarar verebilirler. Bu durumu engellemek ve hastaları hızlı bir şekilde rahatlatabilmek için acil müdahale edilmelidir.
Sakinleştirici bir ilaç enjeksiyonu ile hasta sakinleştirilecektir, bu durum “hızlı sakinleştirme” olarak da isimlendirilir.
İlaç Tedavisi
Antipsikotik ilaçlar, psikozların tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Antipsikotikler, halüsinasyonları ve hezeyanları azaltır, hastaların gerçek ile gerçek dışı dünyayı ayırt etmesine yardımcı olur.
Pek çok antipsikotik ilaç bulunmaktadır. Hastalığınıza neden olan durum, belirtileriniz, belirtilerinizin düzeyi gibi farklılıklar size verilecek ilaçları etkileyecektir.
Psikoz çeşidine göre ilaç kullanma süreniz değişecektir. Bazı türlerde kısa süreli antipsikotik kullanmak gerekirken, şizofreni gibi hastalıklarda ömür boyu antipsikotik kullanmak gerekebilir.
Psikoterapiler
Psikoterapiler, insanların kalıcı değişiklikler oluşturmalarına ve hastalıklarını daha iyi yönetmelerine aracılık eder. İlaçlarla birlikte uygulanan psikoterapiler oldukça yararlıdır.
Psikoz tedavisinde uygulanan psikoterapiler şunlardır:
- Bilişsel davranışçı tedavi
- Destekleyici psikoterapi
- Bilişsel gelişim terapisi
- Aile psikoeğitim ve destek terapisi
- Koordineli özel bakım
Psikoz, önemli bir tıbbi hastalıktır. Psikoz yaşayan çoğu insan uygun tedavi yaklaşımları ile iyileşir. Şiddetli vakalarda bile ilaç ve psikoterapi ile rahatlama sağlanmaktadır.
