Amnezi Nedir? Türleri, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Amnezi, fizyolojik veya psikolojik nedenler sonucunda ortaya çıkan hafıza kaybıdır. Amnezik hastalar yeni bilgileri kaydedemezler veya eski hatıralarını hatırlayamazlar.

Bu yazıda; amnezi nedir, amnezik ne demektir, amnezi nedenleri nelerdir, hafıza kaybı türleri nelerdir, hafıza kaybı belirtileri nelerdir ve amnezi tedavisi nasıl yapılır sorularının kapsamlı yanıtını bulabilirsiniz.

İçindekiler: Amnezi Nedir? Amnezi Türleri Nelerdir? Hafıza Kaybı Nedenleri Nelerdir? Amnezi Belirtileri Nelerdir? Amnezinin Teşhisi Nasıl Yapılır? Amnezi Tedavisi Nasıl Yapılır? Amnezi Nasıl Önlenir?

Amnezi (amnezia, amnesia), kelime anlamı olarak hafıza kaybı anlamında gelir. Amneziye sahip insanlar belleklerinde depolanan bilgileri hatırlamakta problem yaşarlar.

Filmlerde ve dizilerde sıkça işlenen hafıza kaybı teması, gerçek yaşamda bu şekilde değildir. Amnezisi olan insanlar genellikle kim olduklarını bilirler.

Amnezik insanlar yeni bilgileri öğrenmekte güçlük çekebilir, eski anılarını hatırlamakta zorlanabilir veya her ikisini birlikte yaşayabilir.

Amnezinin bazı önemli özellikleri şunlardır:

Amnezi hastaları geçmişi hatırlamakta, yeni bilgileri ezberlemekte ve geleceği hayal etmekte zorlanırlar. Amnezik insanlar yeni anılar oluşturamazlar veya eski anılarını hatırlayamazlar. Bazı amnezilerde her iki durum birlikte gerçekleşir. Amnezik hastaların çoğunda benlik hissinde kayıp yaşanmaz. Amnezinin belirtileri arasında kafa karışıklığı ve koordinasyon bozuklukları olabilir. Amneziye yol açabilecek birçok farklı neden vardır. Alkol bağımlılığına bağlı olarak oluşan Wernicke-Korsakoff sendromu bir hafıza kaybı çeşididir. Beyin hasarı veya çeşitli travmalar neticesinde hafıza kaybı oluşabilir. Organik bir nedeni olmayan amneziler çoğu zaman tedavi gerektirmeden düzelir.

Her insan biraz unutkandır. Biraz unutkan olmak hafıza kaybı yaşamaktan tamamen farklı bir olaydır. Amnezi, unutulmaması gereken büyük hatıraların dahi hatırlanamamasını ifade eder.

Amnezik insanlar şu bilgileri hatırlayamayabilirler:

• Yaşamındaki kilometre taşlarını
• Akılda kalması gereken büyük olayları
• Yaşamındaki kilit roldeki bazı insanları
• Hayati öneme sahip bazı gerçekleri

Amneziye bağlı olarak kişi, yer, zaman ve mekan bilgilerinin hatırlanmasında problem yaşanabilir. Yeni öğrenilen bilgiler kısa sürede unutulabilir.

Amnezi, beynin hafıza işlevine sahip bölümlerinde oluşan bir hasarı işaret eder. Bazı hafıza kaybı türleri geçiciyken bazıları kalıcı ve ilerleyici özellikte olabilir.

Amneziye yönelik olarak geliştirilmiş spesifik bir tedavi yoktur. Hafızayı ve gündelik yaşamı destekleyici bazı teknikler ile insanlara ve ailelerine destek sağlanabilir.

Birbirinden farklı özelliklere sahip olan birçok hafıza kaybı türü vardır. Aşağıdaki tabloda amnezinin en yaygın türlerini bulabilirsiniz.

Amnezi türleri şunlardır:

Anterograd amnezi	Anterograd amnezinin en belirgin özelliği kişinin yeni bilgileri hatırlayamamasıdır. Son zamanlarda öğrenilen bilgiler ve yaşanan olaylar kısa süreli hafızaya kaydedilemez. Bu hafıza kaybı çeşidi genellikle travmalar ve beyin hasarı nedeniyle oluşur. Kişi hafıza kaybından önceki olayları hatırlarken yeni olayları hatırlamayacaktır.
Retrograd amnezi	Anterograd amnezinin tersidir. Retrograd amnezili kişiler, hafıza kaybına yol açan etkenden önce gerçekleşen olayları ve bilgileri hatırlayamaz, ancak sonrasında gelişen olayları ve bilgileri hatırlayabilir. Bazı kişilerde anterograd ve retrograd amnezinin birlikte gerçekleştiği görülür.
Geçici global amnezi	Amnezinin bu türü oldukça nadir görülür. Genellikle bir vasküler problem nedeniyle oluşur. Hafızanın tümü kaybedilir ve yeni anılar oluşturulamaz. Global amneziye sahip kişilerde bir süre sonra belirtiler kendiliğinden kaybolabilir.
Dissosiyatif amnezi	Dissosiyatif amnezinin diğer isimleri şunlardır: Füg Histerik amnezi Dissosiyatif amneziye sahip kişilerde hafıza kaybı ile birlikte kimlik kaybı da mevcuttur. Bu hastalar bir gün uyandıklarında kim olduklarını hatırlayamazlar, aynadaki yansımalarını tanıyamazlar. Dissosiyatif amnezinin oluşmasına yol açan ana neden, kişinin gerektiği gibi başedemediği travmatik olaylardır. Genellikle hafıza kaybı birkaç gün içerisinde veya yavaş yavaş geri gelir.
Travmatik amnezi	Hafıza kaybına yol açan neden dışarıdan gelen travmalardır. Araba kazası gibi başa gelen sert darbeler nedeniyle oluşan amnezi türüdür. Bilinç kaybı ve koma sonrasında hastaların hafıza kaybı yaşadıkları farkedilebilir. Travmatik amnezinin önemli bir diğer özelliği  de büyük oranda geçici olmasıdır. Amnezinin ne zaman ortadan kalkacağı yaralanma şiddetine bağlıdır.
Wernicke-Korsakoff psikozu	Uzun süreli alkol bağımlılığının sonucunda oluşan hafıza kaybı çeşididir. Hafıza zamanla kötüleşir ve ileri düzeye ulaşan hafıza kaybı ortaya çıkabilir. Hastalarda kas koordinasyonu kaybı ve bir dizi nörolojik probleme rastlanabilir. Wernicke-Korsakoff psikozuna yol açan neden yetersiz beslenme ve tiamin (B1 vitamini) eksikliği olabilir.
Çocukluk çağı amnezisi	Dil gelişimi problemleri veya beyin yapısının çocukluk döneminde tam olarak olgunlaşmaması nedeniyle bazı hafıza alanlarının işlev görmemesi sonucunda oluşur. Hastalar erken çocukluk dönemindeki (4-5 yaş öncesi) olayları hatırlayamaz.

Amnezinin daha sık görülen türlerini hemen üstteki tabloda bulabilirsiniz. Bunlar haricinde de bazı hafıza kaybı çeşitleri bulunmaktadır.

Daha az sıklıkta ortaya çıkan diğer bazı hafıza kaybı çeşitleri şunlardır:

• Post hipnotik amnezi: Hipnoz esnasındaki olayların hatırlanamaz.
• Kaynak kaybı: Kişi bazı bilgileri hatırlayabilir ancak bu bilgiyi nereden ve ne şikilde öğrendiğini hatırlayamaz.
• Blockout fenomeni: Yüksek miktarda alkol alan kişilerde görülen bir tür hafıza kaybı türüdür. Hastada bellek boşlukları vardır. Bulunduğu yere ne zaman ve ne şekilde geldiğini hatırlayamaz.
• Prosopagnosia: Yüz hatırlayamama hastalığı olarak da bilinir. Kişilerin isimleri ve diğer bilgiler hatırlanırken yüzleri hatırlanamaz.

Hafıza fonksiyonunu yerine getirmek için beynin pek çok alanı aktif olarak kullanılır. Beyni etkileyen herhangi bir hastalık veya travma nedeniyle bellek kaybı yaşanabilir.

Duyguları ve anıları kontrol eden limbik sistemi oluşturan beyin yapılarının zarar görmesi nedeniyle amnezi oluşabilir. Talamus veya hipokampüsün etkilenmesiyle hafıza kaybı gerçekleşebilir.

Amneziye yol açan bazı nedenler ve açıklamaları şunlardır:

 Yaşlanma 

Hafızayı etkileyen önemli durumlardan biri beynin fizyolojik yaşıdır. Yaşlanma ile beraber beyin dokusunda bazı bozulmalar meydana gelebilir ve bu durum sonucunda hafıza kaybı oluşabilir.

Alzheimer hastalığı veya diğer demans türleri amneziye yol açabilir. Yaşlanma ile ortaya çıkan hafıza kaybında öncelikle yakın dönem, daha sonra uzun dönem anılar kaybedilir.

 Anoksi 

Anoksi, dokuların bir süre oksijensiz kalmasını ifade eden tıp terimidir. Beyninizin bir süre oksijensiz kalması nedeniyle hafıza kaybı oluşabilir.

Anoksiye bağlı olarak görülen bellek kaybı geçici olabilir. Hafıza kaybının süresi ve düzeyi anoksi süresi ve beyin hasarına göre değişebilmektedir.

 Hipokampüs Hasarı 

Hipokampüsün bazı özellikleri şunlardır:

• Hafızadan sorumlu beyin parçasıdır.
• Anıları oluşturur ve anıları düzenler.
• Anıların hatırlanmasında önemli rolü vardır.

Hipokampüs hasarına yol açan herhangi bir durum nedeniyle amnezi oluşabilir. Beynin oksijensiz kalması veya toksinler nedeniyle hipokampüs hasarı oluşabilir.

Hipokampüsün hasar görmesi sonucunda yeni anılar oluşturmak oldukça zordur. Beynin her ikisi yarısındaki hipokampüsün hasarı ile tam anterograd amnezinin oluştuğu görülür.

 Kafa Travmaları 

Kafa travmaları nedeniyle beyin hasarı oluşması oldukça yaygın bir durumdur. Amnezi oluşumuna yol açan etkenler arasında kafa travmaları oldukça önemli bir nedendir.

Kafa travması nedeniyle kalıcı beyin dokusu hasarı gelişirse, oluşacak amnezinin geri dönüşlü olması pek mümkün değildir.

Beyin sarsıntısı geçiren kişilerde yaralanmadan önceki ve sonraki saatler, önceki günler veya haftalar hatırlanmayabilir.

 Yoğun Alkol Kullanımı 

Kısa sürede büyük miktarda alkol alınması blackout fenomenine yol açar. Bu kişilerde bellekte boşluklar vardır. Arada yaşanan durumlar hatırlanamaz.

Uzun süreli yoğun alkol kullanımı nedeniyle Wernicke-Korsakoff sendromu oluşabilir. Bu kişilerde hafıza problemleri ve koordinasyon bozukluğu vardır.

 EKT Tedavisi 

Elektrokonvülsif tedavi, depresyonun ve bir dizi farklı psikiyatrik hastalığın tedavisinde kullanılan bir tedavi metodudur.

EKT tedavisi nedeniyle tedaviden önceki haftaları ve ayları hatırlamakta güçlük çekebilirsiniz. Bu durum büyük oranda geçicidir.

 Diğer Nedenler 

Amnezi nedenleri sadece bunlarla sınırlı değildir. Onlarca farklı neden sonucunda bellek kaybı oluşabilmektedir.

Amnezi oluşumuna yol açan tıbbi nedenlerden bazıları şunlardır:

• İnme (stroke)
• Menenjit veya ensefalit
• Çölyak hastalığı
• Kalp krizi
• Karbonmonoksit zehirlenmesi
• Bazı ilaçalar (uyku ilaçları vs)
• Beyin kanamaları (subaraknoid kanama vs)
• Çeşitli beyin tümörleri
• Epilepsi ve bazı nöbet türleri

Amnezinin nedenleri her zaman organik sebepler değildir. Psikolojik nedenlerle de hafıza kaybının yaşanabildiği bilinmektedir.

Aşağıdaki gibi duygusal şok durumları nedeniyle amnezinin oluştuğu bilinmektedir. Psikolojik amnezi nedenleri şunlardır:

• Şiddet içeren bir suç işlemek
• Şiddet içeren bir suça maruz kalmak
• Cinsel istismar
• Diğer istismar türleri
• Savaşlar
• Doğal afetler
• Terör saldırıları

Ciddi psikolojik durumlar ve dayanılmaz yaşam koşulları , strese ve içsel çatışmalara yol açabilir. Bu durum sonucunda amnezinin oluştuğu görülebilir.

Psikolojik etkenler, yeni hatıraların oluşmasını etkilemek yerine geçmişte meydana gelen hatırları ortadan kaldırma eğilimindedir.

Amnezi hastalığının iki ana belirtisi vardır:

• Amnezinin başlangıcından sonra yeni bilgileri öğrenme güçlüğü (anterograd bellek kaybı)
• Geçmiş olayları ve önceden bilinen bilgileri hatırlamakta güçlük (retrograd bellek kaybı)

Amnezik hastaların bir çoğundan kısa süreli hafıza ile ilgili problemler vardır. Bu hastaları öğrendikleri yeni bilgileri hafızalarında tutamazlar ve hatırlayamazlar.

Özellikle son zamanlarda oluşan hatıralar büyük oranda kaybolur. Daha uzun zaman önce yaşanmış olan köklü anılar korunuyor olabilir.

Hafıza kaybı yaşayan insanlar çocukluk anılarını hatırlayabilir ancak mevcut cumhurbaşkanını hatırlamayabilir, hangi ayda olduğunu bilir ancak kahvaltıda ne yediğini hatırlayamaz.

Amneziye bağlı olarak pek çok bellek problemi ortaya çıksa da şu bilgiler ve durumlar çoğunlukla etkilenmez:

• Zekası
• Genel bilgisi
• Farkındalığı
• Dikkat süresi
• Yargıları
• Kişiliği
• Kimliği

Amneziyle demans aynı hastalığı ifade etmez. Demans sıklıkla hafıza kaybını da içeren bir süreçtir ve bilişsel pek çok problemi de beraberinde getirir.

Amneziye bağlı olarak ortaya çıkabilecek belirtiler çoğu zaman altta yatan nedene göre farklılıklar gösterebilir.

Amnezinin belirtileri şunlar olabilir: Sahte anılar üretmek Koordinasyon bozukluğu Titreme Zihin bulanıklığı Oryantasyon kaybı Yüzleri ve mekanları hatırlayamama

Amnezi belirtileri büyük oranda bellek ile ilgili sorunları içerir. Bu belirtileri çoğu zaman hastanın yakınları daha net olarak farkeder.

Bir doktor amnezinin teşhisini yapmadan önce bazı hastalıkları ekarte etmelidir. Hafıza kaybı şikayeti olan insanlarda öncelikle şu hastalıklar irdelenir:

• Demans
• Alzheimer hastalığı
• Depresyon
• Beyin kanaması
• Beyin tümörü

Doktorunuz detaylı hasta öyküsü almak isteyecektir. Hastanın hatırlamadığı yerler olabilir, bu durumda yakın aile üyelerinden yardım alacaktır.

Doktorunuz detay içeren bazı sorular soracaktır. Amnezinin teşhisi için şu sorulara yanıt bulunması oldukça önemlidir:

Hasta yakın zamanda yaşadığı olayları hatırlayabiliyor mu? Hasta eski zamanlarda yaşadığı olayları ve edindiği bilgileri hatırlayabiliyor mu? Hafıza problemleri tahminen ne zaman başladı? Hafıza kaybı zaman içerisinde nasıl bir hal aldı? Kafa yaralanmasına yol açan bir travma yaşandı mı? Beyin ameliyatı veya inme gibi bir durum yaşandı mı? Ailede bilinen nörolojik veya psikiyatrik herhangi bir problem var mı? Hasta alkol tüketiyor mu? Ne kadar alkol tüketiyor? Hasta herhangi bir ilaç kullanıyor mu? Herhangi bir uyuşturucu madde (kokain, eroin vs.) kullanıyor mu? Hastanın depresyon ya da nöbet öyküsü var mı? Hastada herhangi bir psikiyatrik hastalık (depresyon vs.) öyküsü var mı? Hasta kanser tedavisi aldı mı? Yakın zamanda travmatik etkili bir olay yaşandı mı?

Doktorunuz bu sorular sayesinde amneziye yol açabilecek etkenleri belirleyecektir. Sonrasında bir dizi fizik muayene uygulaması yapacaktır.

Sinir sistemini test etmek için şu muayeneler yapılabilir:

• Derin tendon refleksleri
• Refleksler
• Duyusal işlev kontrolü
• Denge kontrolü

Amnezinin teşhisi için hastanın düşünme, yargılama, kısa ve uzun süreli hafızasının da test edilmesi gereklidir.

Hafızayı değerlendirmek için yapılacak testler, hafıza kaybının kapsamını belirlemeye yardımcı olabilir ve hastanın ne tür bir yardıma ihtiyacı olabileceğini ortaya koyacaktır.

Tüm bu testler dışında hasta öyküsüne ve doktor muayenesine göre yapılabilecek bazı diğer testler daha olabilir. Bunlar:

• Beynin görüntülenmesi için BT veya MR görüntüleme
• Çeşitli kan testleri
• Nöbet aktivitesi için EEG

Hasta hikayesi, fizik muayene ve tanı testleri yardımıyla amneziye yol açan ana etken teşhis edilmeye çalışılacaktır.

Amnezinin direkt bir tedavisi yoktur. Bazı hastalarda amnezi tedavi edilmeden kendiliğinden geriler ve hafıza kaybı ortadan kalkar.

Amneziye yol açan fiziksel veya zihinsel bir neden varsa, altta yatan nedenin tedavi edilmesi ile hafıza kaybı tedavi edilebilir.

Amnezi tedavisinde aile desteği oldukça önemlidir. Hatırlatıcılar ile hafıza kaybını geriletmek bazı durumlarda mümkündür. Bu amaçla şunlar kullanılabilir:

• Fotoğraflar
• Videolar
• Müzik
• Anıların anlatılması
• Kokular
• Sık sık kendini ve çevresini tanıtma

Amnezi tedavisi genellikle hafıza problemini telafi etmeye yardımcı olan teknikleri ve stratejileri içerir. Bunlar: Kayıp hatıraların yerini alacak yeni bilgiler edinmek Yeni hatıralar elde etmek Mevcut hatıraları hatırlatmak Yeni bilgileri öğrenme stratejilerini belirlemek ve uygulamak Günlük olayların içerisinde bulunmak ve yardım etmek

Amnezik hastalar için akıllı telefon veya tabletlerin kullanılması oldukça yararlı sonuçlar doğurabilir. Hatırlatıcı olarak teknolojik cihazların kullanılması önemli olabilir.

Hafıza kaybı türlerine göre geliştirilmiş herhangi bir ilaç bulunmamaktadır. Amneziye yol açan bir neden tespit edilemezse, sadece destekleyici tedaviler kullanılabilir.

Uzun süreli ve yoğun alkol alımı nedeniyle oluşan Wernicke-Korsakoff sendromunun tedavisi için tiamin verilebilir. Dengeli beslenme ile hafızanın bir kısmı geri gelebilir.

Amneziye yönelik çeşitli tedavi araştırmaları devam etmektedir. Gelecekte bu konuda daha fazla yol alınabilecektir.

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri amnezinin oluşma ihtimalini azaltabilir. Hafıza kaybına yol açacak olası nedenleri engellemek için şu önerileri dikkate alabilirsiniz:

• Alkol alımını sınırlandırın. Bir defada çok fazla alkol tüketmeyin.
• Uyuşturucu maddeleri kullanmayın.
• Spor yaparken kafa travmalarından korunmalısınız. Koruyucu başlıklar kullanmak faydalı olabilir.
• Zihinsel olarak sürekli olarak aktif kalın. Yeni şeyler öğrenin, yeni yerler keşfedin, yeni kitaplar okuyun.
• Zihninizi aktif tutacak oyunlar oynayın.
• Fiziksel olarak aktif kalın. Spor ve egzersizler yapın.
• İşiniz dışında hobiler edinin ve hobilerinizde uzmanlaşmaya çalışın.
• Sağlıklı beslenin. Meyveler, sebzeler, kepekli tahıllar ve proteinli gıdalar ile beslenin.
• Yeterince su için.

Amnezinin şiddeti ve şekli kişiler arasında değişiklik gösterir. Hafif amnezi bile günlük aktiviteleri etkiler ve yaşam kalitesini düşürür. Yaşamınız boyunca zihinsel olarak aktif kalmaya çalışın.