İdrarda kristal, idrarda meydana gelen bazı değişiklikler nedeniyle oluşan çözünmez komplekslerdir. Vücuttan uzaklaştırılan bazı maddeler idrarda bir araya gelerek kristal adı verilen katı yapıları oluşturur.
Bu yazıda; idrarda kristal nedir, kristalüri nedir, kristal çeşitleri nelerdir, idrarda kristal değeri kaç olmalıdır ve tedavisi nasıl yapılır sorularının kapsamlı yanıtını bulabilirsiniz.
| İçindekiler: |
İdrar, vücuttan uzaklaştırılması gereken maddelerin atılması için çok iyi ve kullanışlı bir yoldur. Atık maddeler su ile karıştırılarak vücuttan atılır.
Vücuttan uzaklaştırılması gereken birçok atık madde vardır. Bu nedenle idrarınız birçok farklı kimyasal maddeyi içerebilir. Bu kimyasal maddeler bazen bir araya gelerek kristal adı verilen katı yapıları oluşturur.
İdrarda kristal (kristalüri), inorganik bazı maddelerin idrarda yaşanan değişikliklere bağlı olarak çözünmez kompleksler oluşturmasıdır.
İdrarda yaşanan şu değişiklikler kristalüri oluşmasına neden olabilir:
|
İdrar tahlilinde kristal tespit edilmesi halk dilinde idrarda kum olarak bilinmektedir. Sağlıklı bireylerin idrarında birkaç küçük idrar kristalinin olması normaldir.
İdrarda kristal görülmesi çoğu zaman zararsız bir durumdur. Bununla birlikte bazı durumlarda idrar testinde kristal tespit edilmesi altta yatan daha ciddi bir durumun göstergesi olabilir.
İdrarda kristal ile birlikte aşağıdaki semptomların bulunması daha ciddi bir sağlık durumunu gösteriyor olabilir:
- Ateş yüksekliği
- Şiddetli karın ağrısı
- Yan ağrısı
- İdrarda kan görülmesi
- Sarılık
- Yorgunluk ve halsizlik
İdrarda daha büyük kristaller veya daha özel tipteki kristal tipleri böbrek taşı olabilir. Böbrek taşları, bazı maddelerin bir araya gelerek oluşturduğu sert ve çakıl benzeri oluşumlardır.
Kristal adı verilen bu maddelerin tespiti idrar mikroskopisi ile yapılabilmektedir. İdrar mikroskobisi ile idrarın daha detaylı analizi yapılabilmektedir. Daha fazla bilgi için yazımızı okumaya devam ediniz.
İdrar yoluyla atılan maddelerden bazıları birleşerek kristal yapısı oluşturabilir. Bu nedenle idrarda pek çok faklı maddenin kristali görülebilir.
İdrarda en çok görülen kristalleri ve özelliklerini hemen aşağıda bulabilirsiniz:
Ürik Asit Kristalleri
Ürik asit kristalleri, idrarda en sık karşılaşılan kristallerden biridir. Ürik asit, proteinlerin vücutta parçalanması sonucunda oluşur. İdrarla atılabilen ürik asit pH’nın 5.0 – 5,5 olduğu aralıkta kristalleşebilir.
İdrarda ürik asit kristalleri farklı şekillerde olabilir:
- Kama
- Halter
- Baklava dilimi
- Prizmatik rozetler
- Kübik
- Elmas
- Oval
- Hexagonal
İdrardaki ürik asit kristalleri genellikle sarı veya turuncu-kahverengi renktedir. Bazen renksiz ürik asit kristalleri ile karşılaşılabilir.
Protein açısından zengin bir diyet ile uzun süre beslenmek idrarda ürik asit kristali oluşumu ihtimalini arttırabilir. Normal diyete sahip kişilerin idrarında da görülebilir.
İdrardaki ürik asit kristalleri şu durumlardan kaynaklanıyor olabilir:
- Gut hastalığı
- Kemoterapi
- Tümöz lizis sendromu
- Böbrek taşları
- Ani ateşli hastalıklar
- Kronik nefrotik sendrom
Ürik asit kristalleri zamanla birleşebilir ve ürik asit taşlarına neden olabilir. Böbrek taşı oluşumun önemli nedenlerinden biridir.
Ürik asit kristali – Saglik.li
Kalsiyum Oksalat Kristalleri
İdrarda kalsiyum oksalat kristalleri, vücutta çok fazla oksalat oluştuğunda meydana gelir. Zaman içerisinde birleşerek ve büyüyerek böbrek taşlarına yol açabilir.
İdrarda en sık görülen kristal şeklidir. İdrar pH’nın 6.0 – 7.0 olduğu aralıkta oluşur. Genellikle renksizdir ve sağlıklı insanların idrarında da görülebilir.
İki farklı şekli vardır, bunlar:
- Mektup zarfı
- Halter (dambıl)
İdrardaki kalsiyum oksalat kristalleri şu durumlardan kaynaklanıyor olabilir:
- Okzalik asit yönünden zengin gıdalar ile beslenmek
- Yüksek dozda C vitamini alımında
- Karaciğer veya akciğer hastalıkları
İdrarda kalsiyum oksalat kristali oluşumuna yol açacak bir diğer önemli neden de, toksik bir madde olan etilen glikolün (antifriz içeriğinde yer alır) yutulmasıdır. Etilen glikol vücutta şu etkilere yol açabilir:
- Boğaz tahrişi
- Akciğer dokusunda tahriş
- MSS problemleri
- Böbrek yetmezliği
Kalsiyum oksalat kristalleri, idrarda kristal olarak tespit edilen en sık formdur. Genellikle ciddi bir problemden kaynaklanmaz. Ek semptomların olması altta yatan bir neden olabileceğini akla getirir.
Kalsiyum oksalat kristalleri – Saglik.li
Hippürik Asit Kristalleri
Daha nadir görülen bir idrarda kristal çeşididir. İdrar mikroskobisinde hippürk asit kristalleri sıklıkla birlikte kümelenmiş şekilde tespit edilir.
Genellikle berrak kristallerdir, sarı-kahverengi renkte de olabilirler. Hippürik asit kristalleri idrarda şu şekillerde bulunabilir:
- İnce iğnecikler
- Tabakalar
- Prizmalar
Sağlıklı bireylerin idrarında hippürik asit kristalleri ile karşılaşılabilir. Genellikle asidik pH’a sahip idrarlarda oluşur.
Magnezyum Amonyum Fosfat (Struvit) Kristali
Magnezyum amonyum fosfat kristalleri şu isimlerle de anılmaktadır:
- Struvit kristalleri
- Triple fosfat kristali
Genellikle renksiz veya sarımtıraktır. Tabut kapağına benzer dikdörtgen bir görünümü vardır. Sağlıklı insanların idrarlarında da bulunabilirler.
Magnezyum amonyum fosfat kristalleri genellikle idrar yolu enfeksiyonları ile birliktelik gösterir. İdrar yolu enfeksiyonlarının başlıca belirtileri şunlardır:
- Sık sık idrara çıkma
- İdrar kokusunda değişiklik
- İdrarda bulanıklaşma
- Titreme
- Ateş yüksekliği
- Mide bulantısı
Prostat büyümesi nedeniyle oluşan üriner stazda veya kronik sistit durumunda da triple fosfat kristali görülebilir.
Magnezyum amonyum fosfat (struvit) kristali – Saglik.li
Kalsiyum Karbonat Kristali
Kalsiyum karbonat kristalleri, pürüzsüz yüzeye sahip büyük ve yuvarlak kristallerdir. Genellikle açık kahverengi veya sarı renktedir.
Kalsiyum artışına yol açan durumlar veya dışarıdan kalsiyum takviyesi almak nedeniyle de oluşabilir. Sıklıkla böbrek taşları ile ilişkili bir kristal çeşididir.
Kalsiyum karbonat kristallerinin klinik açıdan bir önemi yoktur. Sağlıklı bireylerin idrarında görülebilir.
Bilirubin Kristali
Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin görevlerinin son bulmasının ardından parçalanması sonucunda ortaya çıkan bir üründür. Uzun bir mekanizma sonrasında karaciğerde oluşur.
Bilirubin kristalleri idrarda şu şekillerde bulunabilir:
- Baklava
- İğne
- Granüler
İdrarda görülen çok küçük kristallerdir ve genellikle sarı renktedir. İdrarda kristal olarak bilirubinin tespit edilmesi altta yatan bir karaciğer hastalığını işaret ediyor olabilir.
İdrardaki bilirubin kristalleri şu durumlardan kaynaklanıyor olabilir:
- Siroz
- Sarılık
- Karaciğer kanseri
- Kızıl hastalığı
- Tifo
- Fosfor zehirlenmesi
İdrarınızdaki yüksek bilirubin veya bilirubin kristalleri karaciğer hastalığını veya zayıf karaciğer fonksiyonunu gösteriyor olabilir.
Zayıf karaciğer fonksiyonun başlıca belirtileri:
- Bulantı
- Sağ üst karında ağrı
- Kusma
- Sarılık
- Ateş yüksekliği
- Halsizlik
Bilirubin kristalleri – Saglik.li
Kalsiyum Fosfat Kristalleri
Kalsiyum fosfat kristalleri, tek başlarına veya kümeler halinde idrarda bulunabilir. Genellikle renksizdir ve plakalar oluşturabilir.
Kalsiyum fosfat kristalleri idrarda şu şekillerde bulunabilir:
- Prizma
- İnce iğne
- Yıldız
Sağlıklı bireylerin idrarlarında görülebilir. Şu durumlarda da ortaya çıkabilirler:
- Kronik sistit
- Prostat hipertrofisi
- Hipoparatiroidizm
Hipoparatiroidizm nedeniyle idrarda kalsiyum fosfat kristalleri ile karşılaşılabilir. Hipoparatiroidizm belirtileri; ellerde karıncalanma ve kas kramplarıdır.
Amonyum Biürat Kristali
İdrar mikroskopisinde görülen dikenli kahverengi kürelerdir. Genellikle alkali idrarda görülürler ancak normal idrarda da görülebilirler.
Amonyum biürat kristalleri bazen idrarın bekletilmesi nedeniyle oluşabilir. Bu kristallerin oluşması halinde idrarın yeniden test edilmesi tavsiye edilir.
Bazı özellikleri şunlardır:
- Sarı-kahverengi renktedir.
- Etrafında çıkıntıları olan yuvarlar şekilli kristallerdir.
- Isı ile çözünür.
Kolesterol Kristalleri
Kolesterol kristalleri, genellikle bir köşesi kesin uzun dikdörtgenler şeklindedir. İdrarın bekletilmesi veya soğutulması ile ortaya çıkma ihtimali artar.
İdrarda kolesterol kristalinin arttığı durumlar:
- Soğutulmuş idrar
- Bekletilmiş idrar
- Nefrotik sendrom
- Lipid nefroz
- Membranöz glomerulonefrit
- Sistit veya pyelonefrit
Kolesterol kristalleri altta yatan bir böbrek patolojisini haber veriyor olabilir. Değerlendirilmesi ve detaylandırılması önemlidir.
Kolesterol kristali – Saglik.li
Sistin Kristali
Sistin, vücutta bulunan bir aminoasittir ve nefronlardan geri emilir. Sistin kristalinin idrarda görülmesi sistinüri olarak adlandırılır.
İdrarda kristal oluşumuna neden olan önemli etkenlerden biridir. Nadir olarak ortaya çıkar ve genellikle genetiktir.
Sistinin neden olduğu böbrek taşları diğer tüm maddelerin oluşturduğu taşlardan daha büyüktür. Genellikle altıgen şekillidir ve renksizdir.
Klinik olarak görülmesi patolojik kabul edilebilir. İdrar mikroskopisi sonucunda anlamlı olarak kabul edilen tek kristalüri çeşididir.
Sistin kristalinin arttığı durumlar:
- Konjenital sistinüri
- Wilson hastalığı
İndinavir Kristalleri
İndinavir, HIV tedavisinde kullanılan etkili ilaçlardan biridir. İdrarda kristal oluşumuna neden olabilen ilaçlardan biridir.
İndinavir kristalleri idrarda şu görünüme sahip olabilir:
- Yıldız
- Dikdörtgen plakalar
- Fanlar
İdrarda indinavir kristali ile birlikte şu belirtiler görülebilir:
- Sırt ağrısı
- Yan ağrısı
Diğer İdrarda Kristal Çeşitleri
İdrada kristal oluşumuna yol açan birçok kimyasal madde ve ilaç vardır. Diğer kristalüri çeşitleri şunlardır:
- Lösin kristali
- Tirozin kristalleri
- Amorf fosfat kristali
- Sülfonamid kristali
- Ampisilin kristali
- Asiklovir kristali
- Amorf kristaller
- Radyoopak madde kristalleri
Doktorunuz idrarla ilgili yaşadığınız problemleri teşhis edebilmek için öncelikle bir idrar tahlili yaptırmanızı isteyecektir. Bazı durumlarda şikayetiniz farklı olsa bile idrar testi yaptırmanız gerekebilir.
İdrar tahlili gerektiren şikayetlerden bazıları şunlardır:
- İdrarda kan görülmesi
- İdrarda mukus
- Sık sık idrara çıkma isteğinin olması
- İdrar yaparken ağrı ile karşılaşma
- Kötü kokulu idrar çıkarma
- İdrarın köpürmesi
- Mide bulantısı veya kusma
- Sırtta veya pelvik bölgede ağrı
İdrar tahlili için size bir örnek kabı verilecektir. İdrar örneğinizi bu kaba yapacaksınız. Daha sonra idrarınız test edilmek üzere laboratuvara gönderilecektir.
|
Laboratuvarda idrar içerisindeki bileşenler test edilecektir ve seviyeleri belirlenecektir. Bazı durumlarda idrarın mikroskop altında incelenmesi gerekebilir.
İdrarın mikroskop altında incelenmesi ile idrarda kristal varlığı tespit edilebilir. Bazı özel görüntülemeler yardımıyla hangi tür kristal oluştuğu belirlenebilir. |
Doktorunuz idrarda kristalleşme olduğunu tespit ederse bazı ek testler yaptırmanız isteyebilir. Bu testler altta yatan nedeni belirlemeye yönelik olacaktır.
İdrarın mikroskopik incelemesi rutin idrar tetkikinin bir parçası olarak yapılabilir veya yapılmayabilir. Hastalarda anormal bulgular tespit edilirse yapılabilir.
İdrar özel bir süreç ile ayrıştırılır ve mikroskop altında incelenir. İncelenme sonuçları iki farklı şekilde ifade edilir:
- Düşük güç başına (LPF)
- Yüksek güç başına (HPF)
İdrar mikroskopisinde görülen organizmalar, epitel hücreleri, bakteriler ve kristaller için üç farklı tahmin seçeneği vardır:
- Nadir (az sayıda)
- Orta
- Yüksek (çok)
Bazı laboratuvarlarda bu ifadeler yerine sayısal veriler kullanılabilmektedir. İdrar mikroskopisinde görülebilen maddelerden biri de kristallerdir. İdrarda kristal görülmesi çoğu zaman önemli değildir.
İdrar tahlilinde kristal ile ilgili bir sonuç barı yer alır. Kristal sonuçlarına göre hastaların aklında soru işaretleri oluşabilmektedir. Şu sorular sıklıkla akla gelmektedir:
- İdrarda kristal oranı kaç olmalıdır?
- İdrarda kristal pozitif ne demektir?
- İdrar testinde kristal değeri kaç olmalıdır?
|
İdrarda kristalleşme varlığının tespiti gelecekte böbrek taşı oluşabileceğini haber verdiği için önemlidir. Bunun dışında direkt olarak tanısal bir değeri yoktur.
İdrarda kristal tespit edilirse bu durumun çoğu zaman basit nedenlerle oluştuğunu bilmelisiniz. Ek semptomlarınız yoksa idrarda kristal görülmesinin bir anlamı yoktur. |
Kristaller, idrarın organik olmayan parçalarındandır. Çoğu zaman pH değişiklikleri ile meydana gelirler. Böbrek taşları, metabolik hastalıklar ve ilaçlar nedeniyle oluşabilirler.
İdrarda kristalleşmenin tanımlanabilmesi için öncelikle idrarın pH’sı bilinmelidir. Asidik veya bazik pH’da farklı kristaller oluşabilmektedir.
Asidik pH’da oluşabilen idrar kristalleri şunlardır:
- Kalsiyum oksalat
- Ürik asit
- Monosodyum ürat
- Sistin
- Tirozin
- Lösin
- Kolesterol
- Bilirubin
- Sulfonamid
- Ampisilin
Bazik pH’da oluşabilen idrar kristalleri şunlardır:
- Amorf fosfat
- Sitruvit kristalleri
- Kalsiyum fosfat
- Amonyum biürat
- Kalsiyum karbonat
- Amorf kristaller
| İdrarda kristal görülmesi çoğu zaman anlamlı değildir. Sağlıklı bireylerin idrarında da kristaller ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle idrarda kristal oluşumuna karşı direk olarak bir tedavi yaklaşımı sergilenmez. |
Kristallerin detaylı analizi yapılırsa, tespit edilen kristal çeşidine yönelik bazı yaşam tarzı değişiklikleri ve tedavi yaklaşımları sergilenebilir.
İdrarda kristal tedavisi için yaşam tarzı değişiklikleri ve basit tedavi ipuçları şunlardır:
| Ürik asit kristalleri |
İdrardaki ürik asit kristalleri tedavisi altta yatan tıbbi koşula bağlıdır. Altta yatan tıbbi koşullar şunlar olabilir:
Doktorunuz altta yatan nedeni tespit edebilmek için çeşitli teşhis metotlarını kullanacaktır. Altta yatan nedenin teşhis edilmesi ile nedene yönelik tedavi adımları uygulanacaktır. Ürik asit kristallerini önlemenin en iyi yöntemi yeterince su içmektir. |
| Kalsiyum oksalat kristalleri |
Kalsiyum oksalat kristali, okzalik asit yönünden zengin yiyeceklerin tüketilmesi ile oluşabilir. Okzalik asit yönünden zengin yiyecekler:
Diyetinizdeki bu gıdaların miktarına dikkat etmelisiniz. Doktorunuz diyet değişiklikleri önerebilir. Tuz alımınızı sınırlandırabilir. İdrarda kristal tedavisi için en önemli yöntem günlük olarak yeterince su tüketmektir. |
| Hippürik asit kristalleri |
Sağlıklı bireylerin idrarında görülebilen nadir bir kristal çeşididir. Sağlık koşulları ile çoğu zaman iniltili değildir.
Benzoik asit içeriği yüksek olan sebze ve meyvelerin fazla miktarda kullanılması ile oluşabilir. |
| Magnezyum amonyum fosfat kristalleri |
Magnezyum amonyum fosfat kristalleri sağlıklı insanların idrarlarında bulunabilecek bir kristal çeşididir.
Bu kristal çeşidine idrar yolu enfeksiyonları neden olabilir. Doktorunuz altta yatan bir idrar yolu enfeksiyonunu teşhis ederse, enfeksiyona yönelik antibiyotikleri reçete edecektir. |
| Kalsiyum karbonat kristalleri |
Kalsiyum karbonat kristallerinin klinik açıdan bir önemi yoktur. Sağlıklı bireylerin idrarında görülebilir.
Doktorunuz şu önerilerde bulunabilir:
|
| Bilirubin kristalleri |
İdrardaki bilirubin kristalleri altta yatan bir karaciğer hastalığını gösteriyor olabilir.
Bilirubin kristallerin tedavisi altta yatan karaciğer hastalığına veya diğer nedenlere bağlıdır. Çeşitli ilaçlar ile bu hastalıklar tedavi edilebilmektedir. |
| Kalsiyum fosfat kristalleri |
İdrarda kristal oluşumun önemli bir diğer nedenidir. Doktorunuz şu önerilerde bulunabilir:
|
| Amonyun biürat kristali | Klinik açıdan bir önemi yoktur. İdrar ile atılan amonyağın varlığında meydana gelebilir. Günlük olarak yeterince su içmeniz tavsiye edilir. |
| Kolesterol kristalleri |
Altta yatan bazı nedenler sonucunda kolesterol kristallerine idrarda rastlanabilir. Doktorunuz altta yatan nedeni belirlemek isteyecektir.
Altta yatan nedene yönelik tedavi adımları izlenerek tedavisi yapılabilir. İdrarın bekletilmesi veya soğutulması ile oluşabildiği unutulmamalıdır. |
| Sistin kristali |
Genellikle genetik olarak ortaya çıkar. İdrarda sistin kristalinin olması klinik açısından tanı değeri taşır.
Direkt olarak bir tedavisi yoktur. Sistin kristallerini eritmeye yardımcı olan veya vücuttan atılmasını kolaylaştıran ilaçlar reçete edilebilir. Sistin taşlarının oluşmaması için doktorunuz bazı önerilerde bulunacaktır. Bunlardan bazıları:
|
| İndinavir kristali | HIV tedavisinde kullanılan indinavir idrarda kristal görülmesine neden olabilir. Doktorunuz mevcut ilaca devam etmenizi söyleyebilir veya tedavi yaklaşımı açısından farklı bir ilacın kullanılmasını önerebilir. |
İdrarınızda kristal tespit edilmesi çoğu zaman bir problemin olduğunu göstermez. İdrarın bekletilmesi, soğuması veya pH değişiklikleri nedeniyle kristal oluşabilir.
İdrardaki kristaller bazen gözle görülebilir, halk arasında kum dökmek olarak bilinir. İdrarınızda küçük parçalar görmeniz gelecekte böbrek taşı oluşabileceğini gösterebilir.
İdrarda kristal oluşumunu engellemeniz böbrekleriniz ve idrar yollarınız açısında önemlidir. İdrarda kristalleşmeyi azaltabilecek başlıca öneriler şunlardır:
- Vücudunuzu susuz bırakmamalısınız.
- Günlük olarak yeterince su içmelisiniz.
- Kristal türüne göre diyet değişiklikleri yapmalısınız.
- Tuzlu gıdalardan kaçınmalı veya tüketimini azaltmalısınız.
- İşlenmiş gıdaları daha az tüketmelilsiniz.
İdrarda kristal oluşumunu engellemenin ana yöntemi yeterli su tüketimidir. Su, idrardaki kimyasal madde konsantrasyonunu azaltarak kristal oluşumunu engeller.
